Vitamin D uşaqlar və yetişkinlər üçün ən vacib vitaminlər arasında yer alır. Vitamin D əksikliyi həm uşaqlarda həm də yetişkinlərdə ciddi xəstəliklərə səbəb ola bilər.

Yağda həll olan vitaminlər arasında yer alan Vitamin D nin böyük nisbəti  günəş işığında  ultrabənövşəyi  şüaların təsiri ilə dəridə sintez olunur. Baxmayaraq ki, qida ilə də orqanizmə daxil olur, lakin bu çox az miqdardadır.

D2 və D3 olaraq iki növə ayrılan D vitamini,  qaraciyər və böyrəklərdə daha təsirli kimyəvi maddələrə çevrilir.

Vitamin D kalsium-fosfor metabolizminin tənzimlənməsində, sinir və ürək damar sisteminin funksiyasının qorunmasında vacib rol oynayır. Əlavə olaraq immun gücləndirici, iltihab əleyhinə və antioksidant təsirləri vardır. Vitamin D səviyyəsinin normal dəyərlər aralığında olan şəxslərdə respirator infeksiyalara yoluxma nisbəti azdır.

Uzun müddət kifayət qədər Vitamin D qəbul edilmədikdə, kalsium və fosforun bağırsaqlardan sorulması azalır, nəticədə yetişkinlərdə osteomalyasiya (sümüklərin yumşalması) uşaqlarda isə raxitlik inkişaf edir. Bu patologiyalar sümüklərin tez-tez qırılması, sümüklərin deformasiyası və ağrılar ilə təzahür edir.

Kalsium və fosfor çatışmazlığı nəticəsində əzələ zəifləməsi, narahatçılıq, ürəkdə aritmiya kimi simptomlara da rast gəlinir.

Kalsium və fosfora əlavə olaraq maqnezium da sümüklərin formalaşmasında rol oynayır. Həmçinin əzələ yığılması,sinir impulslarının ötürülməsi, enerji sintezi kimi funksiyaları da vardır. Maqnezium çatışmazlığı sinir-əzələ ötürmələrini artmasına, qıcolmalara, depresiya səbəb olur, hansı ki, kalsium çatışmazlığı fonunda bu daha da şiddətlənir. Bu səbəbdən kalsium-maqnezium-fosfor metabolizminin yoxlanılmasında vitamin D miqdarının təyini vacibdir.

D vitamin əksikliyi aşağıdakı vəziyyətlərdə ortaya çıxır:


⦁ D vitamini ilə zəngin qidalardan istifadə etməmək
⦁ D vitamininin metabolizminin olmaması
⦁ Genetik xəstəliklər
⦁ Günəş işığında yetərli zaman keçirməmək

Yetəri qədər günəşlənməmə və təbii qidalarda az miqdarda Vitamin D olması vitamin D əksikliyinin yaranmasına səbəb olur. Bu zaman yaranan patologiyaları aşağıdakılar kimi sadalaya bilərik:

⦁ Osteomalyasiya  adlanan yetkinlik dövründə yaranan sümük xəstəliyi
⦁ Sümük və əzələ ağrıları ,sümüklərin tez qırılması
⦁ Körpələrdə və uşaqlarda əzələlərdə zəiflik və sümük deformasiyasına səbəb olan raxitlik
⦁ Sümük metabolizminin inkişaf etməməsi
⦁ İmmunitetin yaxşı işləməməsi nəticəsində xəstəliklərlə mübarizənin zəifləməsi
⦁ Artıq çəkililik
⦁ Yuxu pozğunluqları
⦁ Alzeimer xəstəliyinə səbəb yaradır
⦁ Günün bütün saatlarında xroniki yorğunluq

Vitamin  D hüceyrələrarası əlaqəni artırdığı üçün sürətli bölünmənin qarşısını alır. Bununla da hüceyrələrin anormal çoxalmasının qarşısını alaraq buraya qan axımını artırır və xərçəng hüceyrələrinin qidalanmasının qarşısını alaraq onların məhvinə səbəb olur. Xüsusi ilə süd vəzi xərçənginin qarşısının alınmasında Vitamin D çox vacibdir.

Hamiləlik dövründə ana və uşaq üçün Vitamin D istifadəsi çox vacibdir. Ana qarnında olan uşaq kalsium ehtiyatını anadan qarşıladığından,  ananın hamiləlik və əmizdirmə dövründə kalsium balansını təmin etməsi üçün, vitamin D miqdarının kifayət qədər olması vacibdir. D vitamini əksikliyi olan ananın uşağında sümüklərin yumuşalmasına və zəifləməsinə rast gəlinir. Uşağın əzələlərində zəiflik, əmgəyin bağlanıb bağlanmaması, dişlərin gec çıxması kimi hallar da vitamin D əksikliliyin işarətidir. D vitamini əksikliyi zamanı hamilələrdə hamiləlik zəhərlənməsi kimi də bilinən preeklampsiya riskini də artırır.

Hamiləliyin 12- ci həftəsindən etibarən həkim göstərişi ilə əmizdirmə dövrünün 6-cı ayına kimi həkimin nəzarəti ilə Vitamin D əlavəsinin istifadəsi olmalıdır.

Kimlər risk qrupuna aiddir?

⦁ Açıq dəri rəngi olanlar
⦁ Yaşlılar
⦁ Diabet xəstələri
⦁ Qapalı şəraitdə işləyənlər
⦁ Böyrək və qaraciyər xəstəliyi olanlar
⦁ Qidalanma pozuntuları olanlar
⦁ Mədə əməliyyatı keçirənlər
⦁ Hamiləlik və əmizdirmə dövründə olanlar
⦁ Epilepsiya dərmanı istifadə edənlər
⦁ Kortizol tərkibli dərman istifadə edənlər
⦁ Çölyak xəstələri

Orqanizmin ehtiyacı olan Vitamin D nin ən önəmli mənbəyi günəş işıqlarıdır ki, bu da ehtiyacımız olanın 95%-ni təşkil edir. Digər 5%-i qidalardan təmin edilir. 

Bunun üçün dərinin birbaşa günəş işığı ilə təması olmalıdır. Geyim üzərindən və ya pəncərə arxasından alınan günəş işığı  vitamin D əksikliyinin qarşısının alınmasında faydalı deyildir. Həmçinin 20 faktor və yuxarı günəş kremləri vitamin D sintezinə maneə törədir. Demək olar ki, bütün yaşlarda rast gəlinin vitamin D əksikliyinin əsas səbəbi qapalı şəraitdə olmaq və kifayət qədər günəş işığından faydalana bilməməkdir. Xüsusilə isti yay günlərində, səhər və günortadan sonra gün işığında olmaq daha faydalıdır. Günəş işıqının yetərli miqdarı dəri rənginə, yaşa və günəşlənmə formasına görə dəyişir. Dəri rəngi tünd olanlarda vitamin D-nin sintez olunması üçün daha çox günəş şüaları alması lazımdır.

D vitamini ilə zəngin olan qidaları aşağıdakı kimi sadalaya bilərik:

⦁ Süd və süd məhsulları
⦁ Yağ baxımından zəngin olan balıq növləri
⦁ Yumurta
⦁ Portağal suyu kimi təbii meyvə şirələri
⦁ Toyuq ciyəri
⦁ Balıq yağı
⦁ Cəfəri

Xüsusi ilə payız,qış və yaz dövrlərində vitamin D çatışmazlığı artır. Bu dövrlərdə Vitamin D miqdarının normallaşdırılması üçün Vitamin ; yoxlanması tövsiyyə olunur. Vitamin D, kalsium və fosfor azlığı simptomları olanlar üçün xüsusi ilə Vitamin D-nin skrininqi vacibdir.